γαστερόποδα

Ομοταξία ασπόνδυλων μαλακίων. Περιλαμβάνει είδη που ζουν στις θάλασσες, στα γλυκά νερά και στο χερσαίο περιβάλλον. Το σώμα τους χαρακτηρίζεται γενικά από μια ισχυρή ασυμμετρία πολύ ή λίγο εμφανή και διακρίνεται σε αυτό η κεφαλή, το πόδι, ο μανδύας και τα σπλάχνα. Η κεφαλή τους είναι καλά ανεπτυγμένη, πεπλατυσμένη ή κυλινδρική, φέρει στόμα με δύο χείλη, ένα σαγόνι με χιτινώδεις οδοντώσεις και χαρακτηριστική γλώσσα, που ονομάζεται ξύστρο. Η σαρκώδης μάζα της γλώσσας καλύπτεται από κερατινώδη επιδερμίδα, με πολλά οδοντίδια χιτινώδους ή ασβεστολιθικής ή πυριτολιθικής σύστασης, πολύ ισχυρά και κοφτερά, τα οποία σχηματίζουν εγκάρσιες σειρές με διαφορετικούς από είδος σε είδος χαρακτήρες, σημαντικούς για την ταξινόμησή τους. Στην κεφαλή των γ. βρίσκονται επίσης ένα ή δύο ζεύγη κεραιών, που συστέλλονται και χρησιμεύουν ως αισθητήρια όργανα των ζώων. Το πόδι, όργανο μετακίνησης, αποτελείται από μια μάζα κοιλιακών μυών με ποικιλόμορφη ανάπτυξη. Τα χερσαία γ. είναι μακριά και πλατιά, στα ακίνητα είδη έχουν δισκοειδή μορφή, στα παρασιτικά ατροφική και σε πολλά θαλάσσια γ. έχουν το σχήμα κουπιού. Ο μανδύας είναι μια μυοδερματική πτυχή που καλύπτει τα σπλάχνα, εκτός από το κεφάλι και το πόδι. Η ραχιαία επιφάνεια του μανδύα παράγει ένα όστρακο χιτινώδες ή ασβεστολιθικό, που αποτελείται από ένα ενιαίο τμήμα. Τις περισσότερες φορές έχει μορφή κωνική, συμβαίνει όμως συχνά να είναι σπειροειδές (δεξιόστροφο ή αριστερόστροφο). Σε μερικά είδη, το όστρακο εξαφανίζεται στην ενηλικίωση ή υποπλάσσεται και μετατρέπεται σε έναν εσωτερικό μετασχηματισμό, που καλύπτεται από μια αναδίπλωση του μανδύα. Στον σπλαχνικό σάκο περιέχονται η πεπτική συσκευή, η αναπνευστική, το νευρικό σύστημα, η καρδιά, οι νεφροί και τα γεννητικά όργανα. Στα θαλάσσια γ., τα όργανα της αναπνοής αποτελούνται από ένα ή δύο βράγχια σε σχήμα φτερού ή χτένας και βρίσκονται σε μια αναδίπλωση του μανδύα. Τα γ. των γλυκών νερών και τα χερσαία αναπνέουν με έναν πνεύμονα που είναι ένας σάκος αεροφόρος στην περικαρδιακή κοιλότητα και σχηματίζεται από μια μανδυακή αναδίπλωση. Τα γ. είναι στην πλειονότητά τους ερμαφρόδιτα, αλλά μερικά, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνεται και το μεγαλύτερο μέρος των προσωβραγχίων, εμφανίζονται γονοχωριστικά. Αποθέτουν τα αβγά τους κατά σωρούς μέσα σε ένα ζελατινώδες υλικό ή τα αφήνουν σε νηματοειδείς, κυλινδρικούς ή ταινιοειδείς σχηματισμούς. Η υφομοταξία των πνευμονοφόρων περιλαμβάνει ερμαφρόδιτα γ. και δύο τάξεις, τα στυλομματοφόρα και τα βασεομματοφόρα. Τα πρώτα είναι όλα χερσαία, όπως για παράδειγμα ο κοχλίας. Έχουν στο κεφάλι τέσσερις κεραίες που συστέλλονται και αναδιπλώνονται. Το πρώτο κοντό ζεύγος συνιστά τις χειλικές κεραίες, έδρα του οργάνου της ακοής, ενώ το δεύτερο ζεύγος είναι πιο μακρύ και φέρει στα άκρα του τα μάτια. Τα βασεομματοφόρα είναι όλα των γλυκών νερών, όπως για παράδειγμα η λιμναία. Φέρουν στο κεφάλι μόνο δύο συσταλτές κεραίες, οι οποίες όμως δεν αναδιπλώνονται και στη βάση τους βρίσκονται τα μάτια. Τα γ. της υφομοταξίας των προσωβραγχίων έχουν τα βράγχια στραμμένα προς τα εμπρός· είναι σχεδόν όλα θαλάσσια, γονοχωριστικά, και υποδιαιρούνται στις εξής τάξεις: (α) αρχαιογαστερόποδα, που έχουν καρδιά δίχωρη (με δύο κόλπους), ένα ή δύο βράγχια πτεροειδή και όστρακο σε σχήμα σπείρας ή κωνικό, όπως για παράδειγμα στο γένος φισουρέλα ή στο αφτί της θάλασσας· (β) νεογαστερόποδα στενόγλωσσα, με ενιαία βράγχια σε μορφή χτενιού, ένα νεφρό, μονόχωρη καρδιά (ένας κόλπος) και όστρακο σπειροειδές, όπως στο γένος μούρεξ· (γ) μεσογαστερόποδα-ετερόποδα, με το γένος τσερίθιον κ.ά.· (δ) νηριτοειδή, με το γένος νατίκα κ.ά. Τα γ. της υφομοταξίας των οπισθοβραγχίων έχουν ένα βράγχιο στραμμένο προς τα πίσω· είναι είδη ερμαφρόδιτα, όλα θαλάσσια και υποδιαιρούνται σε πολλές τάξεις, από τις οποίες οι σημαντικότερες είναι: (α) τα γυμνοβράγχια, ζώα χωρίς μανδύα και όστρακα, με βράγχια ραχιαία ή πλευρικά, εφοδιασμένα με καψύλλια κνίδωσης, όπως για παράδειγμα το γένος αιολίς· (β) τα ανασπιδωτά, ζώα γυμνά με εύθραυστο εσωτερικό όστρακο, πτεροειδή βράγχια που καλύπτονται με μια αναδίπλωση του μανδύα, όπως για παράδειγμα το γένος απλύσια ή, όπως είναι γνωστοί οι αντιπρόσωποι αυτοί από την αρχαιότητα, λαγοί της θάλασσας· (γ) τα πτερόποδα, με τις υποδιαιρέσεις θηκόσωμα, με τα γένη λειμακίνη και καβολίνια, και γυμνόσωμα, με τα γένη πνευμόδερμο κ.ά. ΓΑΣΤΕΡΟΠΟΔΑ Ο γαστερόστεος ζει στα θαλάσσια και γλυκά νερά της Ευρώπης, της Ασίας, της βορειοανατολικής Αφρικής και της Βόρειας Αμερικής. ΓΑΣΤΕΡΟΠΟΔΑ